جانکشن باکس چیست؟ بررسی انواع جانکشن باکس و کاربردهای آن

جانکشن باکس (junction box) یا جعبه تقسیم الکتریکی یکی از اجزای حیاتی در سیستم‌های سیم‌کشی برق محسوب می‌شود که نقش آن فراتر از یک محفظه ساده برای اتصال سیم‌هاست. این جعبه‌های فلزی یا پلاستیکی، وظیفه دارند تا محل اتصال یا انشعاب سیم‌ها و کابل‌ها را به‌صورت ایمن، منظم و محافظت‌شده در خود جای دهند. استفاده از جانکشن باکس نه‌تنها باعث افزایش ایمنی سیستم برق‌رسانی می‌شود، بلکه ظاهر نهایی پروژه را نیز حرفه‌ای‌تر و منظم‌تر جلوه می‌دهد. این محفظه‌های الکتریکی در اندازه‌ها، اشکال و جنس‌های متنوعی تولید می‌شوند تا پاسخگوی نیازهای مختلف ساختمان‌های مسکونی، تجاری و صنعتی باشند. در ادامه این مقاله به معرفی دقیق‌تر جانکشن باکس، انواع آن و نکات مهم در انتخاب و کاربرد آن خواهیم پرداخت.

جانکشن باکس چیست؟

جانکشن باکس (Junction Box) یا به اختصار J.B که در فارسی به آن جعبه تقسیم برق یا جعبه اتصال گفته می‌شود، یکی از انواع تابلو برق و اجزای ضروری در سیستم‌های سیم‌کشی ساختمان‌ها و تأسیسات صنعتی است. این جعبه معمولاً به شکل مکعب یا مستطیل طراحی می‌شود و وظیفه اصلی آن محافظت از محل اتصال سیم‌ها و کابل‌های برق در برابر آسیب‌های فیزیکی، رطوبت، گردوغبار و تماس‌های ناخواسته است.

جانکشن باکس در سیستم‌های برق‌رسانی ساختمان‌های مسکونی، تجاری و صنعتی به کار می‌رود. در این فضاها، برای توزیع هادی‌ها، انشعاب‌گیری، تغییر مسیر سیم‌ها و تجمیع کابل‌ها در نقاط مشخصی از مسیر، از جعبه تقسیم استفاده می‌شود. این کار باعث افزایش نظم، سهولت در تعمیر و نگهداری، و ارتقای ایمنی سیستم برق می‌شود.

در محیط‌های صنعتی که شرایط خاص‌تری مانند رطوبت بالا، وجود گازهای اشتعال‌زا یا گردوغبار صنعتی وجود دارد، جانکشن باکس‌های مخصوصی مانند ضدآب (IP65 یا بالاتر)، ضد انفجار (Explosion-proof) یا جعبه‌های فلزی مستحکم مورد استفاده قرار می‌گیرند تا حداکثر حفاظت را فراهم کنند.

جنس جانکشن باکس بسته به شرایط محیطی می‌تواند فلزی (مثل فولاد گالوانیزه یا آلومینیوم) یا غیرفلزی (پلاستیکی، پلی‌کربنات یا PVC) باشد. درپوش تعبیه‌شده روی جعبه تقسیم نقش مهمی در جلوگیری از نفوذ عوامل خارجی دارد و باعث می‌شود تا تجهیزات الکتریکی داخل جعبه در شرایط ایمن باقی بمانند.

به‌طور کلی، هدف از استفاده از جانکشن باکس ایجاد یک نقطه امن، قابل دسترسی و محافظت‌شده برای انشعاب و مدیریت مسیر سیم‌کشی برق است. این جعبه‌ها نه‌تنها موجب ایمنی بیشتر سیستم می‌شوند، بلکه فرآیند عیب‌یابی و توسعه شبکه برق را نیز ساده‌تر می‌کنند.

اجزای تشکیل‌دهنده جانکشن باکس

جانکشن باکس‌ها از مجموعه‌ای از اجزای حیاتی تشکیل شده‌اند که با همکاری یکدیگر، اطمینان حاصل می‌کنند اتصال‌های الکتریکی به‌صورت مؤثر و ایمن مدیریت شوند. درک این اجزا برای انجام صحیح نصب و نگهداری، امری ضروری است. اجزای جانکشن باکس به شرح زیر است:

1. بدنه جعبه (Enclosure)
2. درپوش (Cover)
3. ترمینال بلاک‌ها (Terminal Blocks)
4. کانکتورهای سیم (Wire Connectors یا Wire Nuts)
5. گلند کابل یا خروجی‌های پیش‌برش (Cable Glands / Knockouts)
6. متعلقات نصب (Mounting Hardware)
7. اجزای ارتینگ یا اتصال به زمین (Grounding Components)
8. نوار آب‌بندی یا درزگیر (Seals and Gaskets)

در ادامه اجزای جانکشن باکس شرح داده شده است:

بدنه جعبه (Enclosure)

این قسمت، ساختار اصلی جانکشن باکس است که اتصالات الکتریکی را در خود جای داده و از آن‌ها محافظت می‌کند. جنس بدنه می‌تواند فلزی (مثل فولاد یا آلومینیوم) یا غیر فلزی (مثل PVC یا پلی‌کربنات) باشد و بسته به نوع کاربرد و شرایط محیطی انتخاب می‌شود.

درپوش (Cover)

یک پنل قابل جدا شدن که روی جعبه قرار می‌گیرد تا از اجزای داخلی در برابر گردوغبار، رطوبت و تماس ناخواسته محافظت کند. درپوش‌ها ممکن است با پیچ، قفل یا لولا ثابت شوند و برخی از آن‌ها ضدآب یا ضد انفجار طراحی شده‌اند.

ترمینال بلاک‌ها (Terminal Blocks)

این قطعات برای اتصال منظم چند سیم به کار می‌روند و بیشتر در محیط‌های صنعتی یا تابلوهای کنترلی مورد استفاده قرار می‌گیرند که تعداد زیادی سیم باید به هم متصل شوند.

کانکتورهای سیم (Wire Connectors یا Wire Nuts)

این قطعات برای اتصال ایمن دو یا چند سیم الکتریکی در داخل جعبه استفاده می‌شوند. آن‌ها در اندازه‌ها و مدل‌های مختلف بسته به نوع و قطر سیم وجود دارند.

گلند کابل یا خروجی‌های پیش‌برش (Cable Glands / Knockouts)

این بخش‌ها امکان ورود و خروج کابل به داخل جعبه را فراهم می‌کنند بدون اینکه آب یا گردوغبار وارد شود. گلندها نقش مهمی در آب‌بندی و محافظت از کابل دارند، در حالی که Knockout ها قسمت‌های نیمه‌برش‌خورده‌ای هستند که در صورت نیاز می‌توان آن‌ها را باز کرد.

متعلقات نصب (Mounting Hardware)

شامل پیچ، براکت یا ریل‌هایی است که برای نصب ایمن جعبه روی دیوار، سقف یا سطوح دیگر به کار می‌روند. نصب اصولی باعث افزایش ایمنی و استحکام جانکشن باکس می‌شود.

اجزای ارتینگ یا اتصال به زمین (Grounding Components)

شامل پیچ یا تسمه ارت است که برای ایمنی الکتریکی، یک مسیر برای تخلیه جریان الکتریکی ناخواسته به زمین فراهم می‌کند. این بخش برای جلوگیری از شوک الکتریکی و محافظت سیستم ضروری است.

نوار آب‌بندی یا درزگیر (Seals and Gaskets)

این مواد در محل اتصال درپوش و بدنه قرار می‌گیرند تا از ورود گردوغبار، رطوبت و سایر عوامل محیطی به داخل جعبه جلوگیری کنند. استفاده از آن‌ها در محیط‌های صنعتی یا فضای باز بسیار حیاتی است.

این اجزا باعث می‌شوند جانکشن باکس بتواند عملکرد ایمن، مطمئن و استانداردی را در سیستم‌های الکتریکی ارائه دهد.

انواع جانکشن باکس (Junction Box)

جانکشن باکس‌ها با توجه به نوع کاربرد، طراحی و جنس متریال به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. برای انتخاب مناسب‌ترین نوع جانکشن باکس در پروژه‌های مختلف، شناخت کامل از این دسته‌بندی‌ها و ویژگی‌های آن‌ها اهمیت زیادی دارد. درادامه انواع جانکشن باکس را بر اساس جنس بدنه، مقاومت محیطی و کاربرد بیان می‌کنیم.

1. انواع جانکشن باکس بر اساس جنس بدنه

جانکشن باکس ها را بر اساس جنس بدنه به دو نوع زیر تقسیم می‌شوند:

• جانکشن باکس فلزی
• جانکشن باکس غیر فلزی

در ادامه هر کدام را شرح میدهیم:

جانکشن باکس فلزی (Metallic junction boxes)

جانکشن باکس‌های فلزی معمولاً از فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شوند و به دلیل دوام بسیار بالا، گزینه‌ای ایده‌آل برای محیط‌های صنعتی یا کاربردهای فضای باز به‌شمار می‌روند؛ جایی که مقاومت و استحکام بالا ضروری است. این نوع جعبه‌ها برای مکان‌هایی مناسب هستند که احتمال وارد آمدن آسیب‌های فیزیکی یا خطر آتش‌سوزی وجود دارد، چرا که توان تحمل دمای بالا و ضربه‌های شدید را دارند.

جانکشن باکس  غیر فلزی (Non-Metallic junction boxes)

به‌دلیل مقاومت در برابر خوردگی، جانکشن باکس‌های غیر فلزی که معمولاً از پلاستیک PVC ساخته می‌شوند، گزینه‌ای رایج برای کاربردهای مسکونی مانند نصب داخل دیوارها یا سقف‌ها هستند. این نوع جعبه‌ها سبک، مقرون‌به‌صرفه و مناسب برای استفاده در فضاهای داخلی هستند، جایی که میزان مواجهه آن‌ها با شرایط محیطی سخت مانند رطوبت یا ضربه محدود است.

2. انواع جانکشن باکس بر اساس IP

در دسته‌بندی انواع جانکشن باکس‌ها از نظر مقاومت محیطی یا همان درجه حفاظت (IP Rating)، میزان مقاومت جعبه در برابر نفوذ گردوغبار، آب و سایر عوامل محیطی سنجیده می‌شود. این درجه‌بندی که به‌صورت استاندارد IPXX نمایش داده می‌شود، نقش مهمی در انتخاب جانکشن باکس برای محیط‌های مختلف دارد—به‌ویژه در صنعت، تابلو برق و فضاهای بیرونی یا مرطوب.

در ادامه، انواع جانکشن باکس را بر اساس درجه حفاظت IP  توضیح می‌دهیم:

جانکشن باکس با درجه حفاظت IP20

این نوع جانکشن باکس برای استفاده در فضاهای داخلی خشک مانند داخل دیوار یا سقف طراحی شده و تنها در برابر اجسام جامد بزرگ‌تر از ۱۲ میلی‌متر محافظت ایجاد می‌کند. هیچ‌گونه مقاومتی در برابر رطوبت یا آب ندارد، بنابراین نباید در مکان‌هایی که احتمال نفوذ مایعات وجود دارد، مورد استفاده قرار گیرد. کاربرد آن بیشتر در محیط‌های مسکونی و اداری است که شرایط محیطی کاملاً کنترل‌شده‌ای دارند.

جانکشن باکس با درجه حفاظت IP44

جانکشن باکس‌های با درجه IP44 انتخاب مناسبی برای فضاهای نیمه‌مرطوب مانند زیرزمین، راه‌پله یا سرویس بهداشتی هستند. این نوع از جانکشن باکس در برابر اجسام ریزتر (بیش از ۱ میلی‌متر) و همچنین پاشش محدود آب از جهات مختلف مقاوم است. به همین دلیل، در مکان‌هایی که احتمال نشت آب یا رطوبت خفیف وجود دارد، ایمنی قابل قبولی را فراهم می‌کند.

جانکشن باکس با درجه حفاظت IP55

این نوع جعبه تقسیم برق مقاومت نسبتاً بالایی در برابر گردوغبار و پاشش شدید آب دارد و در نتیجه برای محیط‌های صنعتی سبک، کارگاه‌ها و فضاهای نیمه‌باز بسیار مناسب است. جانکشن باکس IP55 از تجهیزات الکتریکی در برابر گردوغبار نفوذی و رطوبت محافظت کرده و مانع از ایجاد اختلال در عملکرد سیم‌کشی می‌شود.

جانکشن باکس با درجه حفاظت IP65

جانکشن باکس‌هایی با این درجه حفاظت برای استفاده در محیط‌های بیرونی، صنعتی و تأسیسات فضای باز ایده‌آل هستند. این نوع جعبه‌ها به‌طور کامل در برابر گردوغبار نفوذناپذیر بوده و در برابر پاشش آب با فشار بالا از هر جهت نیز مقاوم هستند. بنابراین، در نصب تابلوهای برق در فضای باز، کارخانه‌ها یا سقف‌ها گزینه‌ای بسیار مطمئن و استاندارد محسوب می‌شوند.

جانکشن باکس با درجه حفاظت IP66، IP67 و IP68

این دسته از جانکشن باکس‌ها برای شرایط محیطی بسیار سخت و حساس طراحی شده‌اند. مدل IP66 در برابر گردوغبار کاملاً مقاوم بوده و در برابر پاشش شدید آب محافظت کاملی ارائه می‌دهد. نسخه IP67 امکان استفاده در محیط‌های بسیار مرطوب یا غوطه‌وری موقت در آب را دارد، در حالی که جانکشن باکس IP68 برای استفاده‌های زیرسطحی و حتی نصب در زیر آب به‌صورت دائم طراحی شده است. این مدل‌ها اغلب در پروژه‌های نفت، گاز، پتروشیمی، تصفیه‌خانه‌ها و تأسیسات زیرزمینی استفاده می‌شوند.

3. انواع جانکشن باکس بر اساس کاربرد

جانکشن باکس ها بر اساس نوع کاربرد به سه دسته خانگی، صنعتی و ضد انفجار تقسیم می‌شوند در ادامه در کدام را شرح می‌دهیم:

جانکشن باکس‌های خانگی (Residential Junction Boxes)

این نوع باکس‌ها برای استفاده در محیط‌های داخلی و خانگی طراحی شده‌اند و معمولاً از مواد پلاستیکی یا فلزی ساخته می‌شوند. آن‌ها برای نصب در دیوارها، سقف‌ها و سایر بخش‌های داخلی ساختمان‌ها مناسب هستند. در انتخاب این باکس‌ها باید به استانداردهای محلی و کدهای ساختمانی توجه کرد تا از ایمنی و کارایی سیستم‌های الکتریکی اطمینان حاصل شود.

جانکشن باکس‌های صنعتی (Industrial Junction Boxes)

این باکس‌ها برای استفاده در محیط‌های صنعتی با شرایط سخت طراحی شده‌اند. آن‌ها معمولاً از مواد مقاوم مانند آلومینیوم یا فولاد ضدزنگ ساخته می‌شوند و قادر به تحمل شرایط محیطی مانند دماهای بالا، رطوبت و گردوغبار هستند. این باکس‌ها برای محافظت از اتصالات الکتریکی در صنایع مختلف مانند نفت و گاز، شیمیایی و معدنی مناسب هستند.

 جانکشن باکس‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Junction Boxes)

جانکشن باکس ضد انفجار برای استفاده در محیط‌هایی با خطر انفجار طراحی شده‌اند. آن‌ها به گونه‌ای ساخته می‌شوند که در صورت وقوع انفجار داخلی، از انتشار شعله یا گازهای سمی به محیط جلوگیری کنند. جانکشن باکس‌های ضد انفجار معمولاً دارای استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX و IECEx هستند و در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی و معادن کاربرد دارند.

مراحل نصب جانکشن باکس

نصب صحیح جعبه تقسیم یکی از مهم‌ترین مراحل در اجرای ایمن سیستم‌های سیم‌کشی الکتریکی به شمار می‌رود. رعایت مراحل نصب مطابق با استانداردهای ایمنی، نه‌تنها عملکرد مناسب سیستم را تضمین می‌کند، بلکه از بروز خطرات جدی نظیر آتش‌سوزی یا برق‌گرفتگی نیز جلوگیری خواهد کرد. مراحل نصب جانکشن باکس به شرح زیر است:

1. مرحله آماده‌سازی و برنامه‌ریزی
2. نصب فیزیکی جعبه تقسیم
3. سیم‌کشی و انجام اتصالات
4. نهایی سازی و بررسی ایمنی

در ادامه با مراحل دقیق و اصولی نصب جعبه تقسیم آشنا می‌شوید.

مرحله آماده‌سازی و برنامه‌ریزی

قبل از هر اقدامی، ابتدا برق مدار موردنظر را از طریق فیوز اصلی یا کلید قطع برق خاموش کرده و با استفاده از ابزارهای ایمنی مانند تستر ولتاژ، از قطع بودن کامل جریان اطمینان حاصل کنید.

در این مرحله ابزار و تجهیزات لازم را آماده کنید که شامل موارد زیر هستند:

• جعبه تقسیم دارای تأییدیه استاندارد (فلزی یا پلاستیکی)
• گیره‌های مخصوص کابل (ویژه جعبه‌های فلزی)
• درپوش سیم (Wire Nuts)
• پیچ یا میخ جهت نصب
• نوار برق عایق
• سیم‌لخت‌کن، پیچ‌گوشتی و ابزار دستی دیگر

انتخاب محل مناسب برای نصب جعبه نیز بسیار مهم است. این محل باید در دسترس باشد و طبق مقررات برق، نصب آن روی تیرک یا سازه‌های مستحکم انجام شود. سطح جلویی جعبه نیز باید با سطح دیوار یا سقف کاملاً هم‌سطح باشد.

نصب فیزیکی جعبه تقسیم

جعبه را با استفاده از پیچ یا ابزار اتصال مناسب به تیرک چوبی یا فلزی نصب کرده و از ثابت بودن آن اطمینان حاصل کنید. در صورت استفاده از جعبه فلزی، ابتدا جای ورودی سیم‌ها (Knockouts) را باز کرده و گیره کابل مخصوص را برای هر ورودی نصب کنید. جعبه‌های پلاستیکی معمولاً دارای گیره داخلی هستند که باید از آن‌ها استفاده شود.

سیم‌کشی و انجام اتصالات

پس از نصب فیزیکی جعبه، وارد مرحله‌ی سیم‌کشی می‌شویم:

• حدود ۲ سانتی‌متر از عایق سیم‌ها را با سیم‌لخت‌کن جدا کنید و اطمینان حاصل کنید که هر سیم دست‌کم ۱۵ سانتی‌متر از محل ورود به جعبه وارد شده باشد.

• ابتدا سیم‌های ارت (سبز یا مسی لخت) را به هم وصل کرده و با درپوش مخصوص محکم کنید. در جعبه‌های فلزی، حتماً یک سیم ارت به پیچ ارت جعبه متصل شود.

• سپس سیم‌های فاز (مشکی) و نول (سفید) را به ترتیب به هم متصل کرده و با درپوش مناسب ایمن‌سازی کنید.

• در پایان، گیره‌های کابل را محکم کنید تا سیم‌ها در جای خود تثبیت شوند، اما دقت داشته باشید که بیش از حد فشار وارد نشود تا کابل آسیب نبیند.

نهایی‌سازی و بررسی ایمنی

در مرحله آخر، درپوش جعبه تقسیم را نصب کرده و مطمئن شوید که تمام اتصالات به‌درستی انجام شده‌اند و هیچ سیمی بیرون از جعبه باقی نمانده است. حال می‌توانید جریان برق را از فیوز اصلی وصل کرده و با ابزارهای تست، عملکرد صحیح مدار را بررسی کنید.

سخن پایانی

جانکشن باکس (Junction boxe)، که اتصالات ایمن و منظم برای سیم‌کشی را در محیط‌های مختلف فراهم می‌کند، اجزای حیاتی سیستم‌های الکتریکی به شمار می‌رود. این دستگاه‌ها برای حفظ بهره‌وری و ایمنی الکتریکی در محیط‌های خانگی و تجاری ضروری هستند. درک انواع جانکشن باکس، اجزا و روش‌های نصب صحیح آن‌ها برای مالکان منازل و برق‌کاران از اهمیت بالایی برخوردار است.

با پیشرفت فناوری و افزایش اهمیت پایداری، جعبه‌های تقسیم نیز دستخوش تحولاتی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که استفاده از مواد سازگار با محیط زیست و طراحی‌های با بازدهی انرژی بیشتر، رایج‌تر شده است. با رعایت بهترین شیوه‌ها و مقررات قانونی، می‌توان اطمینان حاصل کرد که جعبه‌های تقسیم همچنان به‌عنوان محافظان قابل‌اعتماد زیرساخت‌های الکتریکی ما عمل کرده و عملکرد و ایمنی را در دنیای روزبه‌روز برقی‌تر ما تضمین کنند.

شرکت نیکسا سازنده تابلو برق با دارا بودن متخصصان و تکنسین‌های با تجربه و بیش از 25 سال تجربه در ساخت تابلو برق آماده ارائه خدمات و فروش انواع جانکشن باکس می‌باشد جهت مشاوره رایگان و استعلام قیمت با شماره 02188526642 تماس حاصل فرمایید.